Латинский язык: Практические задания для студентов заочного отделения исторического факультета
Министерство образования Российской
Федерации
Сыктывкарский государственный
университет
Кафедра истории древнего мира и
средних веков
ЛАТИНСКИЙ ЯЗЫК
Практические задания
для студентов заочного отделения
исторического факультета
Сыктывкар
2002
Составитель:
ст. преподаватель кафедры истории
древнего мира и средних веков Павлов А.А.
Рецензент:
д.ф.н., профессор Федорова Е.В.
Утверждено на заседании УМК
исторического факультета СыктГУ 21 июня 2002 года.
Методические
указания
Практические задания по латинскому
языку предназначены для студентов-историков заочного отделения. Потребность в
них диктуется острой нехваткой учебников и учебных пособий по латинскому языку,
специально предназначенных для студентов-историков. Основой для разработки
заданий послужила практическая часть из учебника латинского языка Г.Г. Козловой
(М., 1972).
Главной задачей обучения студентов
историков является приобретение ими практических навыков чтения и перевода латинских
текстов со словарем. Поэтому основное место в заданиях занимают предложения и
тексты для перевода, подбор которых ориентирован, в первую очередь, на историков.
С целью лучшего освоения студентами грамматики и определенного лексического
минимума в задания включены упражнения на спряжение глагольных и склонение
именных форм, предложения для перевода с русского языка на латинский.
Латинский язык изучается студентами
заочного отделения в течении двух семестров. Задания с I по XIV предназначены
для первого семестра, а с XV по XIX – для второго семестра. Номера заданий соответствуют
темам указанного учебника. В начале каждого задания указан соответствующий
грамматический материал, который необходимо изучить перед началом работы с
данным заданием. Если студент имеет на руках какой-либо иной учебник, то также
он должен сначала найти соответствующие разделы, рассмотреть грамматику, а
затем приступать к выполнению задания. Задания первого семестра содержат
подстрочные словари, необходимые для перевода текста, имеющегося в задании.
Задания второго семестра содержат лишь те слова, которые отсутствуют в словаре
учебника. Работу с текстами для домашнего чтения следует проводить со словарем
учебника, а также используя словарь И. Х. Дворецкого (2 изд. М., 1986), О. Петрученко
(М., 1994), либо любой другой латинско-русский словарь. Студентам следует
помнить, что слова в подстрочном словаре встречаются только один раз, поэтому
по прошествии темы они должны заучиваться (с этой целью составляется “словарь
пользователя”, исходя из расчета 10 слов за занятие). Помимо слов должны
заучиваться каждое занятие и два крылатых выражения, словарь которых дан в конце
учебника. Знание лексического минимума и выражений проверяется преподавателем
на зачете и консультациях. Для зачета студент должен также предъявить
тетрадь со сделанными заданиями. Учебным планом исторического факультета
предусмотрено также выполнение контрольной работы. Задания и текст для
контрольной работы также приводятся в пособии. Контрольная работа должна быть
выполнена в тетради и выслана для проверки до 1 апреля. Студенты, не
выполнившие данные требования не допускаются к сдаче экзамена. Требования к
зачету и экзамену содержатся в учебнике Г. Г. Козловой (сс.7 – 10).
В конце пособия имеется приложение,
в котором рассмотрены функции латинских падежей, без знания которых невозможен
правильный перевод текста.
P.S. (после написанного). Вы
начинаете новую для себя работу — в значительной степени самостоятельное
изучение иностранного языка. Классическая латынь не столь сложна в изучении,
как некоторые другие языки, однако, от человека несведующего, требует кропотливой,
усидчивой и регулярной работы. Не пытайтесь облегчить себе жизнь. Навыки,
приобретенные при самостоятельной работе над латынью, очень помогут вам в
дальнейшем при изучении любого другого языка. Уделяйте языку не менее двух
часов в неделю. Не пытайтесь взять латынь “наскоком”. Заучивайте грамматику
осмысленно, анализируя и систематизируя материал, создавая логические схемы, раскладывая
материал “по полочкам”. В добрый путь! Per aspera ad astra!
задание I
1.
Латинский алфавит
2.
Правила произношения
3.
Долгота и краткость гласных звуков
4.
Правила ударения
А. Прочтите следующие слова,
выпишите и напишите транскрипцию:
Clarus, causa, scientia, quot,
amicitia, quinque, rhythmus, Theodora, aqua, pax, aurora, nauta, beatus,
medicus, cultura, doctor, bestia, Quintus, poeta, Lucretius, littera, Juppiter,
lectio, philosophus, poena, dexter, pinguis, Gaius Iulius Caesar, quadratus,
consuetudo, Aegiptus, suadeo, Augustus, censura, potentia, October, suus,
Euclides, zodiacus, Cyprus, chorus, Pithagoras, Athenae, Graecia, Roma, Italia.
Образец: clarus [кларус].
В. Прочтите, выпишите, проставив
ударение:
Thesaurus, religio, audio, audire,
theatrum, aetas, elegantia, domus, memoria, amica, historia, femina, publicus,
decretum, vita, pater, magistra, studeo, studere, fortuna, fabula, spectaculum,
beneficium, instrumentum, accusativus, quaestio, communis, agricola, honestus,
humanus, laborare, scaena, respublica, universitas, Aristoteles, Danuvius,
Scythia, Sicilia, Neapolis, Britannia, Germania.
задание II
1.
Общие сведения о глаголе
2.
Praesens indicativi activi
3.
Infinitivus praesentis activi
4.
Imperativus praesentis
A. Прочтите, разберите и переведите
следующие предложения:
1.Laboro. 2. Semper bene labora. 3.
Noli male laborare. 4. Bene lego. 5. Narramus. 6. Cur male audis? 7. Vive valeque. 8. Bene
audire debet. 9. Nolite tacere, si dicere debetis. 10. Dum docemus, discimus.
11. Nota bene. 12. Divide et impera. 13. Dum spiro, spero. 14. Sic agite. 15.
Cantare amant. 16. Discite, dum vivitis. 17. Sede et narra. 18. Festina lente.
19. Salve. 20. Salvete. 21. Vale. 22. Valete. 23. Veto. 24. Interdiu laborare,
noctu dormire debemus. 25. Quid agis? 26. Saepe Latine legite et scribite. 27. Latine multum legere et
scribere debetis.
СЛОВА
laboro, are 1 – трудиться, работать
semper – всегда
bene – хорошо
male – плохо
lego, ere 3 – читать
narro, are 1 – рассказывать
cur – почему?
audio, ire 4 – слушать
vivo, ere 3 – жить
valeo, ere 2 – быть здоровым
que – и (постпозитивный союз)
taceo, ere 2 – молчать
si – если
dico, ere 3 – говорить
dum – пока
doceo, ere 2 – учить
disco, ere 3 – учиться
noto, are 1 – замечать
divido, ere 3 – разделять
impero, are 1 – приказывать, властвовать
|
spiro, are 1 – дышать
spero, are 1 – надеяться
sic так
ago, ere 3 – делать; вести
canto, are 1 – петь
amo, are 1 – любить
sedeo, ere 2 – сидеть
festino, are 1 – спешить, торопиться
lente – медленно
salvo, ere 2 – быть здоровым, здравствовать
veto, are 1 – запрещать
interdiu – днем
noctu – ночью
dormio, ire 4 – спать
quid – что?
saepe – часто
Latine – по латински
scribo, ere 3 – писать
multum – много
et – и
|
B. Определите спряжение
следующих глаголов и образуйте от них первое лицо настоящего времени: sentire,
errare, vincere, movere, curare, venire, mittere.
C. Проспрягайте в praesens
indicativi activi следующие глаголы: laboro, -are; lego, -ere; audio, -ire.
ЗАДАНИЕ III
1.
Первоначальные сведения о существительном: I склонение
А. Просклоняйте выражения: cura magna; sententia vera.
B. Определите форму существительных
(укажите все возможные случаи):
1. Puellae. 2. Natura. 3. Fortunam.
4. Causis. 5. Pennas. 6. Siciliae. 7. Tabularum. 8. Victoriis. 9. Patriam.
Образец: stella – stella, ae f – звезда; возможны nom. sing. и abl. sing.
C. Прочитать, разобрать и перевести
текст:
De Germania
Tacitus Germaniam et vitam
incolarum describit. Incolae Asiae vel Africae vel Italiae Germaniam non
petunt; metuunt enim silvas terrae et ferociam incolarum. Incolae Germaniae in pugna hastas
gerunt. Galeis se non tegunt. Litteras incolae Germaniae neglegunt. Agriculturam saepe curae
feminarum comittunt.
СЛОВА
Tacitus, i m – Тацит
Germania, ae f – Германия
vita, ae f – жизнь
incola, ae m – житель
describo, ere 3 – описывать
Asia, ae f – Азия
Africa, ae f – Африка
Italia, ae f – Италия
peto, ere 3 – нападать
metuo, ere 3 – бояться
enim – ведь
silva, ae f – лес
terra, ae f – земля, страна
ferocia, ae f – дикость
|
pugna, ae f – битва
hasta, ae f – копье
gero, ere 3 – нести
galea, ae f – шлем
tego, ere 3 – покрывать
se – себя
littera, ae f – буква; во множ. числе –
письменность, литература
neglego, are 1 – пренебрегать
agricultura, ae f – земледелие
cura, ae f – забота
femina, ae f – женщина
comitto, ere 3 – поручать
|
Образец: Tacitus Germaniam et vitam
incolarum describit.
Tacitus – подлежащее; nom. sing., 2 скл., Tacitus, i m – Тацит
describit – сказуемое; praes. ind. act., 3 лицо, sing., от describo, ere 3 – описывает
Germaniam – прямое дополнение; acc. sing.,1 скл., от Germania, ae f – Германию
vitam – прямое дополнение; acc. sing.,
1 скл., от vita, ae f – жизнь
incolarum – gen. pl., 1 скл., от
incola, ae m – жителей
Тацит описывает Германию и жизнь ее
жителей.
D. Прочитать, разобрать и перевести
текст:
De Italia
Italia est magna paeninsula
Europae. Incolas Italiae terra fecunda alit. In terra agricolae laborant.
Familiae agricolarum in casis parvis habitant. Italia silvas magnas et pulchras
habet. In silvis, ubi bestiae vivunt, multae herbae et aliae plantae sunt.
Italiam aqua Hadriae quoque alit. In aqua Hadriae nautae navigant. Familiae nautarum in ora
maritima vitam agunt. Hic mercatura floret.
Agricolae et nautae saepe de Italia
et de historia Romae familiis suis narrant. Familiae agricolarum et nautarum
historiam Italiae libenter audiunt et fabulas poetarum quoque saepe legunt. Historia docet, fabula
delectat. Historia est magistra vitae.
СЛОВА
magnus, a, um – большой
paeninsula, ae f – полуостров
fecundus, a, um – плодородный
alit – praes. ind. activi, 3 лицо, sing., от alo,
ere 3 – кормить, питать
in (+acc. на вопрос куда? +abl. -где?) – в, на
agricola, ae m – земледелец
laboro 1 – работать, трудиться
familia, ae f – фамилия, семья
habito 1 – жить, населять
casa, ae f – хижина
parvus, a, um – маленький
magnus, a, um – большой
pulcher, chra, chrum – красивый
habeo 2 – иметь
bestia, ae f – зверь, животное
vivo 3 – жить
herba, ae f – трава
alius, a, um – другой
planta, ae f – растение
|
nauta, ae m – моряк
navigo 1 – плавать
ora, ae f – берег, граница, край
maritimus, a, um – морской
ago 3 – вести, делать
hic – здесь
mercatura, ae f – торговля
floreo 2 – цвести, процветать
de (+abl.) – о, об
historia, ae f – история
Roma, ae f – Рим
narro 1 – рассказывать
suus, a, um – свой
libenter – охотно
fabula, ae f – рассказ, басня, поэма
poeta, ae m – поэт
lego 2 – читать
delecto 1 – услаждать
magistra, ae f – учительница
aqua Hadria – Адриатическое море
quoque – также
|
ЗАДАНИЕ IV
1.
Imperfectum indicativi activi
2.
II склонение существительных
3.
Прилагательные I и II склонений и притяжательные местоимения
А. Проспрягайте в praesens и imperfectum
indicativi activi: paro, are; doceo, ere; pono, ere; venio, ire.
В. Просклоняйте слова: officium,
modus, frugifer, frater.
C. Прочитайте, разберите и
переведите текст:
Галлия при Цезаре
Inter populos Galliae antiquae perpetua discordia erat. Itaque bella non desinebant.
Validus populus Aeduorum velut dominus vicinos suos premebat. Aeduorum
adversarii erant Sequani, qui ad Sequanae ripas incolebant. Sequani, fortuna
sua non contenti, per legatos ab Ariovisto auxilium contra Aeduos petebant. Ariovistus
cum magnis copiis Sequanis succurebat. Iam Germani sicut tyranni superbi Gallis
suum imperium imponebant. Adimebant eis arma, expellebant agricolas ex vicis,
nimia tributa exigebant.
Ariovistus ad Gallos sicut ad
servos mandata mittebat. Galli Ariovistum, adhuc invictum, magis metuebant,
quam Aeduos. Recedebat gratia Aeduorum apud populos Galliae. Sed populus Romanus
fidus socius Aeduorum erat. Caesar in provinciis Romanis copias cogebat, nam in
animo habebat Aeduos defendere atque Aeduorum auxilio (приложение § 11) Germanos ex Gallia expellere suumque imperium ceteris
Gallis imponere.
СЛОВА
inter (+acc.) – между, среди
Gallia, ae f – Галлия
antiquus, a, um – древний, античный
perpetuus, a, um – постоянный
discordia, ae f – раздор, разлад
bellum, i n – война
desino 3 – прекращаться
validus, a, um -суровый
populus, i m – народ
velut – как
dominus, i m – хозяин
vicinus, i m – сосед
premo 3 – давить, подавлять
adversarius, i – противник
Sequani,orum m – секваны
ripa, ae f – река
incolo 3 – жить, населять
fortuna, ae f – судьба, счастье
contentus, a, um – довольный
legatus, i m – посол, легат
Ariovistus, i m – Ариовист
peto 3 – просить
copia, ae f – мн.ч. войска
succurro 3 – приходить на помощь
tyrannus, i m – тиран
superbus, a, um – гордый, суровый
imperium, i n – власть
impono 3 – класть; возложить
|
ad (+acc.) – к
servus, i m – раб
mandatum, i n – распоряжение, приказ
mitto 3 – посылать
adhuc – до сих пор
invictus, a, um – непобедимый
metuo 3 – бояться
magis – больше
quam – чем
recedo 3 – отступать, идти назад
gratia (+gen.) – для, ради
apud (+acc.) – у, около, возле
fidus, a, um – верный, надежный
socius, i m – союзник
Caesar, Caesaris m – Гай Юлий Цезарь
provincia, ae f – провинция
cogo 3 – собирать
nam – так как, ибо
in animo habere – намереваться
defendo 3 – защищать
ceterus, a, um – прочий, остальной
vicus, i m – деревня, поселок
nimius, a, um – чрезмерный
tributum, i n – налог
exigo 3 – выгонять
adimo 3 – отнимать
expello 3 – изгонять
|
ЗАДАНИЕ V
1.
Futurum I activi
2.
Указательные местоимения ille и iste; определительное местоимение ipse
3.
Местоименные прилагательные
А. Определите форму глагола.
1. Mittes. 2. Mittebat. 3. Mittit.
4. Habet. 5. Vivent. 6. Vivunt. 7. Vivebant. 8. Valent. 9. Valebit. 10. Dicetis. 11.
Dicebatis. 12. Dicam. 13. Docetis. 14. Docebas. 15. Ducet. 16. Ducit. 17.
Ducebat. 18. Videmus. 19. Videbat. 20. Parent. 21. Parebam. 22. Parabam. 23.
Parat. 24. Parabunt. 25. Parient. 26. Parit.
Образец: mittes – fut.I, ind.act.,
2 лицо, sing., от mitto 3 – ты пошлешь, ты будешь посылать.
В. Прочитайте, разберите и
переведите предложения. 1.Verum amicum pecunia non parabis. 2. Stellas caeli oculis nunquam
numerabitis. 3. Persa: “Prae copia sagittarum,-inquit,-solem (солнца) non videbitis!”. Tum Lacedemonius: “In
umbra, igitur, pugnabimus!”
СЛОВА
verus, a, um – верный
amicus, i m – друг
pecunia, ae f – деньги
paro 1 – приобретать
stella, ae f – звезда
caelum, i n – небо, воздух, климат
oculus, i m – глаз
nunquam – никогда
numero 1 – считать
Persa, ae m – перс
|
sagitta, ae f – стрела
inquit – говорит
video 2 – видеть
tum – тогда
Lacedemonius, i m – лакедемонянин
umbra, ae f – тень
igitur – следовательно, итак
pugno 1 – сражаться
prae (+abl.) – из-за, перед
copia, ae f – обилие
|
С. Прочитайте, разберите и
переведите предложения:
1. Inter dominum et servum nulla
amicitia est. 2. Totus populus noster pro patria fortiter pugnabat et, si opus
erit, pugnabit. 3.Alteram ille amat puellam, ego amo alteram. 4. Utrumque
vitium est: et omnibus (всем)
credere et nulli. 5. Avarus ipse miseriae causa est suae. 6. Istam sententiam
mutare debes. 7. Videsne silvam illam? 8. Alter alterius auxilii eget. 9.
Illius amicus sum. 10.Liberabisne amicos tuos ab ista cura? 11. Antigonum
Phillippus filius interrogat: “Quando castra movebimus?” Tum Antigonus: “Num,-inquit,-solus
tubae sonum non audies?”
СЛОВА
amicitia, ae f – дружба
patria, ae f – родина
fortiter – храбро
opus est – нужно, необходимо
amo 1 – любить
puella, ae f – девушка, девочка
utrumque – и то и другое
vitium, i n – ошибка, заблуждение
credo 3 – верить, доверять
avarus, a, um – жадный, алчный
miseria, ae f – беда, несчастье
causa, ae f – причина
sententia, ae f – мнение, решение
sonus, i m звук
|
muto 1 – менять, изменять
debeo 2 – быть должным
ne – ли (вопросительная частица)
egeo 2 – нуждаться
libero 1 – освобождать
Antigonus, i m – Антигон
Philippus, i m – Филип
filius, i m – сын
interrogo 1 – спрашивать
quando – когда
castrum, i n – мн.ч. военный лагерь
moveo 2 – двигать, приводить в движение
tuba, ae f – труба
|
ЗАНЯТИЕ VI
1.
III склонение существительных
2.
Соотношение форм косвенных падежей и именительного
А. Определить форму
существительных, перевести.
1. Doctores. 2. Arboribus. 3. Civitate. 4. Obsides.
5. Commutatione. 6. Plebes. 7. Equitum. 8. Sermoni. 9. Rationem. 10.
Magnitudine. 11. Vulnera. 12. Artium. 13. Pacem. 14. Orbi. 15. Morum. 16.
Morte. 17. Finibus. 18. Fulminum. 19. Virtute. 20. Corpora.
Образец: Militibus – miles, itis m
– воин; militibus – abl. или dat. plur. – воинами (воинам).
В. Просклонять, переводя каждый падеж: flumen magnum; pars ignota; illa
legio Romana; mons altus; animal ferum.
C. Прочитайте, разберите и
переведите текст.
De servis Romanorum
Antiquis temporibus (прил. § 16) captivos in bellis Romani non
necabant, sed illi servorum modo in civitatibus victorum suorum vivebant et
dominis opulentis et superbis servebant. Multi servi iam in condicione servorum
nati erant. Etiam cives liberi, qui (которые) pecuniam debitam solvere non poterant (могли), libertatem amittebant, et
creditores illos servitute afficiebant. Domini in servos vitae necisque
potestatem habebant. Servi privati apud dominos loco ministrorum, medicorum aut
magistrorum serviebant, servi publici in agris summa corporum contentione
laborabant. Servi miseri saepe a dominis fugiebant. Servos fugitivos domini
duris poenis afficiebant. Multos etiam cruci affigebant et morte puniebant.
Nonnumquam servi etiam contra dominos arma movebant. Magnam servorum seditionem
Spartacus regebat.
СЛОВА
tempus, oris n – время
captivus, i m – пленник
neco 1 – убивать
civitas, atis f –
государство, гражданство
victor, oris m –
победитель
opulentus, a, um –
состоятельный, богатый
servio 4 – служить
conditio, onis f –
состояние, условие
natus est – быть рожденным,
родиться
civis, is m, f гражданин
liber, era, um –
свободный
solvo 3 – уплачивать
debitus, a, um – взятый в
долг
libertas, atis f –
свобода
amitto 3 – терять
creditor, oris m –
кредитор
servitus, utis f –
рабство; servitute afficere – быть порабощенным
afficio 3 – наделять, снабжать
seditio, onis f – мятеж
rego 3 – править, управлять
Spartacus, i m – Спартак
|
nex, necis m – убийство,
насильственная смерть, казнь
potestas, atis f – власть
privatus, a, um – частный
locus, i m – место; loco
– на месте, вместо
minister, tri m – помощник
medicus, i m – врач
magister, tri m – учитель
publicus, a, um –
общественный, государственный
corpus, oris n – тело;
мн.ч. силы
contentio, onis f –
усилие; summa contentione – с величайшим напряжением
miser, era, um – жалкий,
несчастный
fugo 1 обращать в
бегство, бежать
fugitivus, a, um – беглый
durus, a, um – твердый,
суровый
poena, ae f – кара,
наказание
crux, cis f – крест,
орудие пыток
affigo 3 – прибивать,
приколачивать
mors, tis f – смерть
punio 4 – наказывать, карать
|
ЗАДАНИЕ VII
1.
Прилагательные III склонения
2.
Participium praesentis activi
3.
Указательное местоимение is, ea, id
А. Просклонять: is nobilis Romanus – этот знатный
римлянин, ea magna urbs – этот большой город, id notum flumen – эта известная
река.
В. Определить все возможные формы и
значения слов.
1. Hostis. 2. Hostia. 3. Hostium.
4. Hostiam. 5. Hostiis. 6. Vitam. 7.Vitas. 8. Vitant. 9. Potentis. 10.
Potentia. 11. Potentium. 12.Potentiam. 13. Finis. 14. Finit. 15. Finimus. 16.
Finibus. 17. Finium. 18. Finiunt.
C. Прочитайте, разберите,
переведите текст.
De Achille
Celeber est Achilles, filius Pelei
regis et Thetidis deae. Achilles particeps belli Troiani erat. Celebre est
scutum, celebria sunt arma Achillis. Et scutum et arma ei Haephaestus ille
fabricat. Celebris est celeritas Achillis. Celeritate sua increbili et magno
corporis robore Achilles Troianis terribilis erat. Ira Achillis Graecis
perniciosa erat. Mors Patrocli, eius amici, Achilli dolores acres dat. Propterea Achilles Hectorem ad
pugnam provocat et virum fortem necat.
СЛОВА
celeber, bris, e – известный
Achilles, is m – Ахилл(ес)
Peleus, i m – Пелей
rex, regis m – царь
Thetis, idis f – Фетида
dea, ae f – богиня
particeps, cipis m f – участник
scutum, i n – щит
fabrico 1 – изготавливать, делать
celeritas, atis f – быстрота
incredibilis, e – невероятный
robor, oris n – сила, мощь, дуб
terribilis, e – страшный, ужасающий
|
ira, ae f – гнев
perniciosus, a, um – губительный
mors, rtis f – смерть
Patroclus, i m – Патрокл
dolor, oris m – боль, горе, страдание
acer, acris, e – острый, резкий
do 1 – давать
propter – вследствие, по причине
Hector, oris m – Гектор
provoco 1 – вызывать
vir, i m – муж (мужчина)
fortis, e – храбрый
|
ЗАДАНИЕ VIII
1.
Страдательный залог. Форма и значение глаголов
2.
Понятие об активной и пассивной конструкциях
3.
Местоимения личные и возвратное
4.
Двойной винительный и двойной именительный падеж
А. Прочитайте, разберите и
переведите предложения.
1. Bonus liber non semel legitur.
2. Instrumenta et arma e ferro parantur. 3. Castra copiarum Romanarum vallo
fossaque muniebantur. 4. Iucundum est amari, non minus – amare. 5. A probis
probari, ab improbis improbari – aequum bonum est. 6.Memoria virorum magnorum
civitatis nostrae nunquam exstinguetur semperque manebit. 7. Ubi vinci necesse
est, expedit cedere. 8. Nilus Aegiptum irrigat et eam fertilem efficit. 9.
Amicus me adiuvat; auxilium eius mihi gratum erat; gratias ei ago, diligo eum.
10. Is te heredem facit. 11. Nec possum (могу) tecum vivere, nec sine te.
СЛОВА
bonus, a, um – хороший
liber, bri m – книга
semel – однажды
ferrum, i n – железо
vallum, i n – вал
fossa, ae f – ров
munio 4 – укреплять
iucundus, a, um – приятный
probus, a, um – порядочный, честный
improbus, a, um – непорядочный
probo 1 – судить
aequus, a, um – ровный
memoria, ae f – память
exstinguo, nxi, nctum 3 – стирать
|
vinco, vici, victum 3 – побеждать
necesse est – необходимо
expedit – (безл.) полезно, выгодно
cedo, cessi, cessum 3 – уходить, уступать
Nilus, i m – Нил
irrigo 1 – орошать
fertilis, e – плодородный
efficio, feci, fectum 3 – делать
adiuvo, iuvi, iutum 1 – помогать
gratias (graciam) agere – благодарить
diligo, lexi, lectum 3 – ценить, уважать
heres, edis m f – наследник
maneo, nsi, nsum 2 – сохраняться
|
В. Проделать следующие
грамматические упражнения:
а) в 1-м предложении поставить
подлежащее во множественном числе и соответственно изменить сказуемое;
б) в 10-м предложении поставить
подлежащее и прямое дополнение во множественном числе и произвести вытекающие
из этого изменения;
в) изменить время всех глаголов,
стоящих в личной форме, так, чтобы каждый глагол выступал во всех уже известных
временах;
г) найти accusativus duplex.
ЗАНЯТИЕ IX
1.
Система времен латинского глагола
2.
Основные (главные) формы латинского глагола
3.
Образование глагольных форм от трех основ
4.
Глаголы в словаре
А. Прочитайте, разберите и
переведите предложения.
1. Puer multis verbis monitus est.
2. Discipulus a magistris laudatus erat. 3. Discipulo, a magistris laudato,
libri donati sunt. 4. Ab Augusto forum Romae (приложение § 25) aedificatum est. 5. In foro, ab Augusto aedificato,
multa et pulchra aedificia erant. 6. Incolae oppidi nuntio cladis territi
erant. 7. Aedificia flamma deleta sunt. 8. Ab amicis servati sumus. 9. Bituriges
ad Aeduos legatos miserunt rogatum subsidium. 10. Caesar, postquam Helvetios
proelio vicit, a multis populis Galliae contra Germanos auxilio (приложение § 23) vocatus est. Germani enim nonnullis annis ante Galliam
intraverunt et occupaverunt. Itaque Caesar, a Gallis oratus, copias suas in
Galliam transportavit. Ibi copiae eius cum Germanis pugnaverunt. Iam primo anno
copias eorum superavit.
СЛОВА
puer, i m – мальчик
moneo, ui, itum 2 – напоминать, уговаривать,
ободрять, внушать
verbum, i n – слово, глагол
discipulus, i m – ученик
laudo 1 – хвалить
dono 1 – дарить
aedifico 1 – строить, сооружать
oppidum, i n – крепость, город
nuntius, i m – вестник; известие, весть
clades, is f – несчастье, бедствие
terreo, ui, itum 2 – пугать, устрашать
deleo, evi, etum 2 – разрушать
|
proelium, i n – битва, сражение
voco 1 – звать, призывать
intro 1 – входить
occupo 1 – захватить, завладеть
transporto 1 – переправлять
supero 1 – побеждать,превосходить
annus, i m – год
flamma, ae f огонь
servo 1 хранить, сохранять
subsidium, i n – помощь, подкрепление
mitto, misi, missum 3 – посылать
rogo 1 спрашивать, просить
|
В. Замените пассивную конструкцию
предложений 1, 2, 4, 6, 7 и 8 активной, оставив те же времена глаголов.
С. Прочитайте, разберите и
переведите текст.
Galli Romam expugnant
Quarto saeculo ante aeram nostram
Roma in magno periculo erat. Galli enim cum copiis Romanorum ad fluvium Alliam
contenderant easque fuderant. Multi Romani ceciderant. Tum Romani Capitolium
solum defendere constituerunt. Paulo post Galli in portas irruperunt. Postquam
tecta incenderunt, Capitolium frustra contenderunt. Nam Marcus Manlius fortiter
Capitolium defendit neque se dedidit. Sed magna inopia frumenti Romanos
premebat. Itaque Manlius cum Gallis de indutiis egit. Regulus Gallorum magnum auri
pretium poposcit. “Si aurum, – inquit, – pependeritis, decedam. Si pretium non
solveritis, neque viris, neque feminis, neque pueris parcam”. Romani aurum suum
tradiderunt. Tamem Galli auro allato contenti non erant. Tum matronae ornamenta
sua Gallis contulerunt et una ex iis “Occiderunt, – inquit, – mariti filiique;
ita nostrum est ornamenta exuere”. Ut alii memoriae prodiderunt, regulus
Gallorum, postquam aurum pependit, auro gladium addidit et dixit: “Vae victis!”
СЛОВА
saeculum, I n – век
periculum, I n – опасность, риск
fluvius, I m – река
contendo, ndi, ntum 3 – сражаться
fudno, fudi, fusum 3 – обращать в бегство, разбивать
caedo, cecidi, caesum 3 – убивать
constituo, tui, tutum 3 – постановлять
porta, ae f – ворота
aulo – немного, несколько
incendo, ndi, nsum 3 – поджигать
frustra – напрасно
dedo, dedidi, deditum 3 – предавать; se d.- сдаваться
inopia, ae f – недостаток, нужда
premo, pressi, pressum 3 – беспокоить
frumentum, I n – хлеб, зерно
indutiae, arum f – перемирие
precium, I n – цена; auri p.- сумма золота
|
matrona, ae f – матрона, почтенная замужняя
женщина
ornamentum, I n – украшение
confero, contuli, collatum, conferre – собирать,
свозить отовсюду
occido, cidi, casum 3 – погибать
maritus, I m – муж, супруг
exuo, ui, utum 3 – освобождать, отдавать
prodo, didi, ditum 3 – передавать; memoriae p.-
рассказывать для потомства
gladius, I m – меч
addo, didi, ditum 3 – придавать, прибавлять (к
чему – dat.)
pendo, pependi, pensum 3 – платить
parco, peperci,-, 3 – щадить
trado, didi, ditum 3 – отдавать
affero, attuli, allatum, afferre – приносить
posco, poposci, -, 3 – требовать
regulus, i m – царек
|
D. Определить все возможные
значения следующих форм.
1. Amato. 2. Superatis. 3. Habito.
4. Nuntio. 5. Sensi. 6. Serviverunt. 7. Servatus. 8. Defendit. 9. Vicisti. 10.
Victi. 11. Eget. 12. Agit. 13. Eguimus. 14. Egimus. 15. Acta.
Образец: superato – partic.perf.
passivi от глагола supero, -avi, -atum 1 побеждать – dat. или abl. sing. –
побежденному или побежденным.
ЗАДАНИЕ X
1.
Глагол esse – быть
2.
Esse с приставками и сложный глагол posse
3.
Относительное местоимение qui, quae, quod
А. Определить формы и значения
слов.
1. Possunt. 2. Possessio. 3.
Poterant. 4. Poterunt. 5. Potuerunt. 6. Potuerant. 7. Potuerint. 8. Nobis. 9.
Nobilis. 10. Adducunt. 11. Abduxerunt. 12. Insunt. 13. Desumus. 14. Abest. 15.
Adest.
B. Прочитать, разобрать и перевести предложения.
1. Is, qui tibi in periculo adest,
amicus tuus est. 2. Adeste eis, quorum auxilium vobis non deest. 3. Is copiis praeerit, in quo summa
scientia belli est. 4. Nisi laboratis et semper officio deestis, vobis ipsis
obestis. 5. Scientiae nobis omnibus prosunt. 6. Gratus semper fui iis, a quibus
eruditus eram. 7. Aristides, qui cognomine Iustus appellatus erat, in exsilium
missus est. 8. Nemo iudicabitur, antequam accusatus erit. 9. Quum potes, amicum
adiuva! 10. Vir bonus est, qui prodest , quibus potest (Cicero). 11. Praeterita
mutare non possumus (Cicero). 12. Dicam, si potero, Latine (Cicero). 13. Feci, quod potui.
СЛОВА
adsum, adfui, – adesse – помогать
desum, defui, – deesse – не хватает
praesum, fui, – esse – командовать
obsum, fui, – esse – вредить
nisi – если не, кроме как
officium, i n обязанность; officio (dat.) deesse –
не исполнять обязанность
|
prosum, profui, – prodesse – быть полезным, помогать
erudio 4 – обучать, просвещать
exsilium, i n – изгнание
iudico 1 – судить
accuso 1 – обвинять
adiuvo, iuvi, iutum 1 – помогать
praeterita, orum n – прошлое
|
ЗАДАНИЕ
XI
1.
IV склонение
2.
V склонение
3.
Participium futuri activi
4.
Отложительные и полуотложительные глаголы
A. Прочитайте, разберите и
переведите предложения.
1. Nihil semper suo statu manet. 2.
Motus terrae est ab occasu ad ortum. 3. Nonnulla loca terrae ob gelu asperum
incolas non habent. 4. Nemo nostrum amico in rebus adversis auxilium negabit.
5. Planities erat magna et in ea tumulus satis grandis; eo Ariovistus et Caesar
ad colloquium venerunt. 6. Lingua Latina diu apud populos Europae in magno usu
erat. 7. Ubi ira dominatur, ratio non valet. 8. Miraris, et ego miratus sum. 9.
Satis diserte pro se veritas loquitur. 10. Amici id, quod polliciti sunt,
dabunt. 11. Senatus et magistratus rei publicae Romanae praeerant. Imperio
magistratuum Romani parebant. 12. In signis exercitus Romani eae litterae
erant: SPQR (=senatus consulto [см. приложение § 11]). 13. Ariovistus, dux
Sueborum, priusquam cum exercitu Romano acie (прил. § 11) pugnat, multos dies exercitum
suum in castris continet. 14. Romani antiqui parva manu magnas adversariorum
copias superabant. Bello Punico secundo autem copiae adversariorum interdum
exercitui Romano (прил. § 22) perniciei et interitui (прил. § 23) erant.
СЛОВА
maneo, nsi, nsum 2 – сохраняться
status, us m – состояние, положение
occassus, us m – закат, запад
ortus, us m – восток, восход
gelu, us n – холод
asper, era, um – суровый
res, rei f – вещь, дело; res adversae – несчастье,
неудача
nego 1 – отрицать, отказывать
planities, ei f – равнина
tumulus, i m – холм
satis – достаточно, довольно
grandis, e – большой, огромный
colloquium, i n – разговор, беседа
usus, us m – употребление
dominor, atus sum, ari 1 – господствовать,
властвовать
pernicies, ei f – гибель
|
ratio, onis f – разум, образ мыслей
miror 1 – удивляться
loquor, locatus sum, loqui 3 – говорить, разговаривать
veritas, atis f – правда, истина
diserte – ясно
polliceor, citus sum, eri 2 – обещать
senatus, us m – сенат
magistratus, us m – магистрат
signum, i n – знамя; знак
nummus, i m – монета
dux, cis m – вождь
priusquam – прежде чем
acies, ei f – строй, сражение
contineo, tinui, tentum 2 – содержать
manus, us f – отряд; рука, сила
interitus, us m – гибель, уничтожение
|
ЗАДАНИЕ XII
1.
Указательное местоимение hic, haec, hoc
2.
Определительное местоимение idem
3.
Вопросительные и неопределенные местоимения
4.
Отрицательные местоимения
А. Прочитайте, разберите и
переведите предложения.
1. Nemo amat eos, quos timet. 2. Semper nos delectat aut
aliquis utilis labor, aut aliqua bona ars, aut aliquod gratum studium. 3. Non
semper iidem homines de iisdem rebus eadem iudicant. 4. Quae amicitia potest esse
inter ingratos? 5.
Nullum bonum est sine aliquo malo.
СЛОВА
timeo, ui,-, 2 – бояться
delecto 1 – забавлять, услаждать
utilis, e – полезный
|
ars, tis f – ремесло, искусство, наука
studium, i n – занятие
ingratus, a, um – неблагодарный
|
В. Прочитайте и переведите текст.
Nauta et agricola
Nauta et agricola diversi sunt
moribus et studiis. Hic stabilem habet sedem, ille locum mutat. Hic mores
antiquos servat, ille morum alienorum studiosus est. Huic sermo tantum patrius,
illi aliae quoque linguae notae sunt. Huius vita tranquilla est, illius
periculorum plena. Hunc agri et prata, illum fluvii et maria delectant.
Sermones quoque nautarum et agricolarum diversi sunt: hi narrant de agris de
frugibus, illi de terris alienis, de urbibus, navibus, procellis.
СЛОВА
diversus, a, um – различный
mos, moris m – обычай, образ жизни
stabilis, e – постоянный, неизменный
sedes, is f – место жительства, сиденье
studiosus, a, um – любознательный
sermo, onis m – разговор, беседа
notus, a, um – известный
|
tranquillus, a, um – спокойный
pratum, i n – луг
mare, is n – море
frux, gis f – плод, фрукт
urbs, bis f – город
navis, is f – корабль
procella, ae f – буря
|
С. Прочитайте, разберите и
переведите текст.
Omnia fluunt, omnia
mutantur
Nemo nostrum idem est in senectute, qui erat iuvenis, nemo est mane, qui erat pridie. Quidquid vides, currit cum tempore,
nihil ex his, quae videmus, manet. Hoc est, quod ait Heraclitus: In idem flumen
bis non descendimus: manet idem fluminis nomen, aqua transmissa est (Seneca).
СЛОВА
senectus, utis f – старость, зрелость
iuvenis, e – молодой, юный
mane – утром
pridie – прежде, накануне, днем ранее
curro, cucurri, cursum 3 – бежать
|
aio, ait, -, – говорить, утверждать
descendo, scendi, scensum, ere – идти, спускаться,
вступать
transmitto, misi, missum 3 – передавать,
переправляться, пересылать
|
ЗАДАНИЕ XIII
1.
Общие сведения о степенях сравнения прилагательных
2.
Сравнительная степень; превосходная степень
3.
Особенности в образовании степеней сравнения
4.
Наречия; образование наречий
5.
Степени сравнения наречий
А. Прочитайте, разберите и
переведите предложения.
1. Aetas dulcissima adulescentia
est (Plin.Epist.). 2. Fideliores sunt oculi auribus . 3. Pax vel iniusta
utilior est, quam iustissimum bellum (Cic.). 4. Homini homine nihil pulchrius
videtur (Cic). 5. Nullus est locus domestica sede iucundior (Cic). 6.
Gravissimum est imperium consuetudinis. 7. Non minor voluptas percipitur ex
velissimis rebus, quam ex pretiosissimis (Cic.). 8. Veterrimus homini optimus
est amicus. 9. Homines amplius oculis, quam auribus credunt (Seneca. Epist).
10. Omne bellum sumitur facile, aegerrime desinit (Sall.). 11. Ex inferiore
loco in superiorem non satis commode tela adidi possunt (Caes.). 12. Facile
omnes, quum valemus, recta consilia aegrotis damus (Terentius). 13. Summi
montium vertices nive aeterna tecti sunt. 14. Nuntiis litterisque Allobrogum
commotus, Caesar duas legiones in citeriore Gallia novas conscripsit; cum his
legionibus legatus Quintus Pedius in ulteriorem Galliam missus est.
СЛОВА
adulecsentia, ae f – юность, молодость
dulcis, e – сладкий, приятный
aetas, atis f – время жизни, возраст
fidelis, e – верный, надежный
auris, is f – ухо
pax, pacis f – мир
iniustus, a, um – несправедливый
iustus, a, um – справедливый
homo, inis m – человек
video, vidi, visum 2 видеть, pass. kазаться
domesticus, a, um – домашний
iucundus, a, um – приятный
gravis, e – тяжелый, важный, веский
consuetudo, inis f – привычка, обычай
voluptas, atis f удовольствие, наслаждение,
радость
percipio, cepi, ceptum 3 – принимать, ощущать,
воспринимать
vilis, e – дешевый
aeger, gra, um – тяжелый
|
commoveo, movi, motum 2 – побуждать, волновать
conscribo, psi, ptum 3 – формировать
desino, sii, situm 3 прекращаться
commodus, a, um – удобный
adigo, egi, actum 3 – долетать
telum, i n – копье, стрела
quum – когда
rectus, a, um – правильный, прямой
aegrotus, a, um – больной
facilis, e – легкий
consilium, i n – совет, решение
vertex, icis m – вершина
mons, ntis m – гора
nix, nivis f – снег
aeternus, a, um – вечный, бесконечный
preciosus, a, um – дорогой, ценный
vetus, eris – древний, старый, давний
amplus, a, um – большой, широкий
sumo, sumpsi, sumptum 3 – начинать
|
ЗАДАНИЕ XIV
1.
Формы числительных
2.
Употребление числительных
А.
Прочитайте, разберите и переведите текст.
Summarium
historiae Romanae
Annos numerabant Romani ab anno Urbis conditae (ab urbe condita=ab U.c.), qui annus fuit ante aeram nostram septingentesimus quiquagesimus tertius. Initio reges per annos circiter ducentos quinquaginta
civitatem ad arbitrium suum rexerunt. Anno quingentesimo nono, sive ab Urbe
condita ducentesimo quadragesimo quarto, postquam expulsus est ex regno
Tarquinius Superbus, creati sunt duo consules, qui potestatem parem habebant
atque alter alterum coercebat. Hunc statum quinque fere saecula observaverunt
Romani. Iam anno ducentesimo sexagesimo sexto tota fere Italia in potestate
Romanorum fuit.
Anno tricesimo imperium occupavit
Augustus, qui primus imperator populi Romani fuit. Imperatoribus paruit
imperium Romanum usque ad annum quadringentesimum septuagesimum sextum aerae
nostrae, sive millesimum ducentesimum tricesimum ab Urbe condita.
СЛОВА
condo, didi, ditum 3 – воздвигать, основывать; ab
urbe condita – от основания города
initium, i n – начало
arbitrium, i n – решение
expello, puli, pulsum 3 – выгонять
creo 1 – избирать
|
par, paris – равный, одинаковый
coerceo, cui, citum 2 – сдерживать
observo, avi, atum, are – оберегать, соблюдать
fere – почти, приблизительно
saeculum, i n – век
consul, ulis m – консул
|
В. написать все числительные
римскими цифрами.
Статьи
для домашнего чтения в первом семестре
1. Conspectus historiae
Romanae
Origo populi Romani ab Aenea
ducitur, ut mythus narrat. Aeneas, dux Troianorum, Troia deleta (после
разрушения Трои) profugit, mox patriam novam in Italia sibi gentique
comparavit. Hac
stirpe sunt nati gemini Romulus et Remus, quorum ab altero, Romulo, Roma
condita est. Quod Romani paucas mulieres habuerunt, virgines Sabinas ad
spectacula invitatas rapere decreverunt. Bellum inde ortum ipsae Sabinae
composuerunt.
Mortem regis Romanorum primi
interregnum secutum est. Post interregnum Numa Pompilius, rex pacis, regnabat.
Templum dei Iani, quod apertum semper bellum significabat, Numae Pompilii regis
tempore clausum erat.
Multa bella a rege Romanorum tertio
Tullo Hostilio gerebantur. Bellum inter Romanos Albanosque certamen
trigeminorum, qui Horatii et Curiatii appellati sunt, discrevit. Victoriam
Romanis Horatii reportabant, itaque etiam Alba Longa Roma regebatur.
Rex Romanorum quartus Ancus Martius
erat. Post illum Tarquinius Priscus regnabat, a quo praeter suos etiam filius
servae educabatur. Hic adolescens ad regnum obtinendum ab uxore regis mortui
quoque adiutus est. Sic factus estServius Tullius, rex Romanorum sextus, qui
instituta legesque populo Romano dedit. Sed filia regis una cum marito regnum
patrium appetebat. Gener Servii Tullii, Tarquinius, qui postea Superbus est
nominatus, solum per corpus mortuum regis regnum obtinere potuit.
Rex ultimus multa oppida vi ac dolo
occupavit. Postquam Tarquinius Superbus anno ducentesimo quadragesimo quarto
post Urbem conditam regno expulsus est, regnum concidit.
Libertatem populus Romanus, iam
pridem optabat exspectabatque. Post reges expulsos primi consules L. Iunius
Brutus et Tarquinius Collatinus rei publicae praefuerunt.
2. De magistratibus
Romanorum
Senatus et magistratus rem publicam
Romanam administrabant. Summi magistratus erant consules, praetores, aediles,
quaestores. Quaestores cosulibus in bello aderant, aut in urbe aerarium
administrabant. Aedilibus, cura viarum et aedificiorum publicorum mandata erat.
Diebus festis in circo populo (прил. § 22)
ludos parabant, nam Romani ludis valde delectabantur. Nota sunt verba: “Panem
et circenses!”
Praetores iudicabant: praetor
urbanus de controversiis civium, praetor peregrinus de controversiis civium et
peregrinorum. Inter omnes magistratus consulum potestas summa fuit. In bello
consules duces exercituum erant, in pace civitatem administrabant. Saepe apud
populum aut in senatu orationes de legibus habebant. Lictores ante consules
portabant fasces - securim, virgis circumdatam; primo enim consulibus potestas
vitae necisque in cives erat.
Itaque fasces signum potestatis
erant.
3. Censores Romani
Quinto anno Romae bini censores
creabantur. Deligebantur ex numero eorum, qui consulatu optime functi erant.
Magna erat censorem potestas, neque quisquam apud Romanos in maiore honore erat
quam illi. Censores non modo censum civium habebant, sed etiam mores probabant.
Si quis agricola agrum suum non diligenter colebat, id non sine aliqua poena
erat. Item, quicumque eques equum suum non satis curaverat, a censoribus notabatur.
Si quod facinus comissum erat, censores poenam constituebant. Cives, qui
aliquid gravius commisserant, tribu movebantur. Quisquis senatorum facinoris
convictus erat, senatu movebatur.
4. Gentes Italiae
Italiam superiorem habitabant
Galli. Hanc partem Italiae, quae cis Alpes sita erat, Romani Galliam Citeriorem
vel Cisalpinam appellabant. Maior erat ea Gallia, quae Gallia Ulterior vel
Transalpina appellabatur, quod trans Alpes sita erat.
Romanorum finitimi erant Etrusci,
qui prioribus temporibus ex Asia in Italiam venerant, ut fama est. Interiores
partes Italiae incolebant Sabini, Aequi aliaeque nationes, quibuscum Romani
diuturna bella gesserunt. Difficillimum fuit cum Samnitibus, qui Romanis
simillimi erant virtute, foedus facere. Quo facto (после его заключения) pleraeque gentes Italiae mediae
et inferioris Romanis parebant.
Italiam inferiorem Romani Magnam
Graeciam appellabant, quod Graeci ibi plurimas colonias constituerant. E quibus
urbi Romae proximae erant Cumae et Neapolis.
5. De Roma antiqua
Roma antiqua in septem collibus ad
amnem Tiberim sita erat. Prima Romanorum sedes erat collis Palatinus. In valle,
sub radicibus montis Capitolii sita, forum Romanum patebat. Ibi cives diu
negotia publica et privata tractabant. In campo, inter Capitolium et Tiberim sito, antiquis
temporibus milites exercebantur, itaque campus Martius appelabatur. In Tiberi numerus pontium
magnus erat. Postea urbs novis foris ornabatur. Templa pulchra et signa
praeclara animos civium delectabant. Pulchritudo urbis apud omnes gentes nota
erat. Itaque
Romam, a pastoribus quondam conditam, iure scriptores lumen gentium
appellabant.
6. Colosseum
Romae multae columnae, arcus,
templa theatraque antiqua deleta sunt. Tamen hodie quoque nonnullae reliquiae
Romae antiquae ostentari possunt. Roma merito “Roma aeterna” vocatur. Optime
illud theatrum conservatum est, quod iussu T.Flavii Vespasiani aedificatum est
et olim ex eo amphitheatrum Flavium nominabatur. Hoc amphitheatrum postea
Colosseum appellatum est ex colossea statua Neronis, quae hic collocata erat.
Tum, quum id aedificatum erat, id est anno aerae nostrae octogesimo, per centum
dies ludi magnifici Romanis a magistratibus praebebantur. Quibus diebus
permultae bestiae necatae erant. Magistratus Romani hos ludos dabant, et vulgus
eis delectabatur.
Mirus aspectus praebetur eis, qui
illi theatro appropinquant. Alti muri eius theatri, quod ovi formam habet,
ornantur magnificis columnis. Colosseum amplissimum fuit: ab octoginta septem
igitur milibus Romanorum compleri potuit. Diebus festis per octoginta
introitus, quos videmus, magnae virorum feminarumque manus amphitheatrum
intrabant. His diebus enim totus fere populus Romanus advolabat. Ei, qui
aderant, summo studio (прил.
§ 11) spectacula, quae eis
dabantur, spectabant. Bestiae, ex Africa importatae, quae in caveis sub arena
sitis continebantur, in arenam agitabantur. Quae postquam illam intraverunt,
inter se pugnabant et necabant. Sed etiam homines cum his pugnare debuerunt.
Postremo viri iuxta has bestias necati humi iacebant. Quae spectacula Romanis
gaudeo (прил. § 23) fuerunt!
7. De oratoribus Graecorum
et Romanorum
Multi sunt oratores clari Graecorum
et Romanorum. Princeps oratorum Graecorum Demosthenes erat. Clarae sunt
Demosthenis orationes in Philippum, regem Macedonum. Pro libertate patriae
orationibus certabant. Frustra orationibus civitates Graeciae ad concordiam
incitabat. Discordia civitatum libertatem Graeciae delevit.
In numero clarorum oratorum
Romanorum erat Marcus Tullius Cicero. Ciceroni non solum libri scriptorum
Romanorum noti erant, sed etiam libri scriptorum Graecorum. Nota sunt opera
Ciceronis de philosophia et de institutione oratoria; notae sunt epistulae et
orationes clari oratoris.
Orationes Graecorum et Romanorum
etiam post multa saecula animos hominum delectant.
8. De Germanorum antiquorum
moribus
Germani agriculturae non student;
magna pars victus eorum in lacte, caseo, carne consistit. Multum in
venationibus sunt. Cibi genere et exercitatione et libertate vitae vires
aluntur et corpora immensa magnitudine gignuntur. Atque consueverunt locis
frigidissimis pellibus parvis modo corpora tegere et lavari in fluminibus.
Quum civitas bellum gessit,
magistratus creantur. Ei bello praesunt et potestatem vitae necisque habent. In
pace principes regionum atque pagorum inter suos ius dicunt controversiasque
decernunt.
Germani non agri modum certum
habent aut fines proprios, sed magistratus ac principes in annos singulos
hominibus agros attribuunt atque anno post alio transire cogunt.
Germani neque oppida incolunt,
neque sedes inter se iunctas habent, ut e Taciti libro cognoscimus.
9. De Gallorum et
Germanorum deis
Caesar in eis libris, qui
“Commentarii de bello Gallico” dicuntur, et de bellis, quae cum populis
Gallorum et Germanorum Romani diu gerebant, et de moribus institutisque eorum scribit.
Tacitus quoque ille rerum scriptor Romanus, in libro suo de origine, situ,
moribus ac populis Germaniae dicit.
Caesar scribit: Galli deorum maxime
Mercurium colunt. Hunc Viarum ducem, hunc mercatorum custodem appellant. Post hunc colunt Apollinem et
Martem et Iovem et Minervam. De his deis eandem fere opinionem, quam reliquae
gentes, habent: Iuppiter imperium deorum tenet, Apollo morbos depellit, Minerva
operum atque artificiorum initia tradit, Mars bella regit. Huic deo Galli, quum
proelium committere in animo habent, plerumque praedam promittunt. Quum
adversarios superaverunt, bestias adversariorum necant, conferunt in unum locum
reliquas res, quibus magnos tumulos exstruunt. In Galliae civitatibus nemo fere
religionem et mores populi laedit vel neglegit. Si qui neglegunt vel laedunt,
ab aliis contemnantur; his ceteri de via decedunt, aditum eorum, sermonemque
defugiunt.
De Germanorum deis autem Caesar
nihil nisi haec scribit: Germani in deorum numero eos solos, dicunt, quos
vident et quorum opibus iuvantur: Solem et Vulcanum et Lunam.
In Taciti libro legimus: a Germanis
maxime Mercurius colitur. Cui Germani certis diebus etiam homines sacrificant.
Herculem et Martem concessis bestiis placant. Ceterum Germani deos neque
parietibus includunt, neque in hominis speciem fingunt.
10. De causa belli Troiani
Erant nuptiae Pelei, regis
Thessaliae, et Thetidis deae. Omnes dei invitati erant, praeter Discordiam. Dea
Discordiae ira commota est et malum aureum inter epulantes iactavit, in quo
inscriptum erat: “Pulcherrimae”. Diu Iuno, Minerva et Venus de malo certabant.
Denique iussu Iovis a Mercurio ad Paridem, regis Priami filium, deductae erant.
Iuno Paridi potentiam, Minerva sapientiam, Venus Helenam, pulcherrimam omnium
mulierum, promisit.
Paris Veneri malum tradidit. Paulo
post a Priamo patre in Graeciam missus est. Ibi Helenam, Menelai regis uxorem,
rapuit. Hinc bellum Troianum incipitur. Decem annos ad Troiam pugnatum erat.
Denique Troia a Graecis dolo capta et deleta est.
ЗАДАНИЕ XV
1.
Оборот accusativus cum infinitivo
2.
Времена и залоги инфинитива
3.
Распознавание оборота acc. c. inf. в тексте
А. Прочитайте, разберите и
переведите предложения. Подчеркните управляющий глагол, accusativus (логич.
подл.) и infinitivus (логич. сказ.).
1. Victorem a victo superari saepe
videmus. 2. Urbem Syracusas maximam esse Graecarum urbium pulcherrimamque,
saepe audistis (Cic.). 3. Pompeios, celebrem Campaniae urbem, consedisse terrae
motu, audivimus (Seneca). 4. A patre meo audivi, Diocletianum principem iam
privatum dixisse, nihil esse difficilius, quam bene imperare (Fl. Vopiscus). 5.
Apollo Pythius oraclum edidit, Spartam nulla re alia, nisi avaritia, esse
perituram (Cic.). 6.
Apparuit nescire eos victoria et tempore uti (T.Livius). 7. Cato dixit,
litterarum radices amaras esse, fructus iucundiores. 8. Aiunt homines plus in
alieno negotio videre (Sen). 9. Tibi discedens pollicitus sum me omnes res tibi
perscripturum (Cic.). 10. Quid? Credebas dormienti tibi haec confecturos deos? (Terentius). 11. In castra nuntius
pervenit Romae coniurationem patefactam (Sallustius).
De
Aenea
Antiqui poetae Romanorum tradunt
egregium virum Troianum, Aeneas nomine, post Troiam (после взятия Трои) a Graecis captam a Troiae ora in Italiam venisse.
Narrant eum fato (прил. § 19) profugum multum terra marique iactatum esse ob iram
Iunonis, deae saevae. Nam fato destinatum est Troianos cum Aenea in Italiam
venturos esse et ibi ab eis oppidum novum conditum iri. Itaque Aeneas et amici illius in
Italiam venerunt et Lavinium oppidum novum condiderunt. Postea Iulus, Aenea
filius, alium oppidum Albam Longam condidit.
ЗАНЯТИЕ XVI
1.
Оборот nominativus cum infinitivo
2.
Глаголы, от которых зависит оборот nom. cum inf
А. Прочитайте, разберите и
переведите предложения, подчеркивая управляющий глагол, nominativus (логическое
подлежащее, а при его отсутствии подчеркните местоимение в переводе) и
infinitivus (логическое сказуемое).
1. Catilina prohibitus erat
consulatus petere (Sallustius). 2. Iussus es renuntiari consul (Cic.). 3. Qui
tacet, consentire videtur. 4. Beatus Epicurus sibi videtur esse moriens (Cic.).
5. Consuetudo et mos vim legis videntur habere. 6. Solem e mundo tollere
videntur, qui amicitiam e vita tollunt (Cic.). 7. Ante omnia necesse est se
ipsum aestimare, quia fere plus nobis videmur posse, quam possumus (Seneca). 8.
Caesar appropinquare dicebatur magnusque terror incidit Pompei exercitui
(Caes.). 9. Fugisse ex proelio dicuntur notissimi latronum duces (Cic.). 10.
Fortis ac vehemens orator existimatur esse Gaius Gracchus (A. Gellius). 11. Lycurgi temporibus
Homerus fuisse traditur.
В. Переведите, указав в каком
предложении какой оборот употреблен. Подчеркните, входящие в оборот члены
предложения.
1. Medea Peliam dicitur fecisse rursus ex sene adulescentulum (Plautus). 2. Moleste fero decessisse Flaccum, amicum tuum (Seneca). 3. Nunquam te patiar perire; me perire est aequius (Plautus). 4. Visus sum mihi cum Galba ambulare (Cic.). 5. Romulus urbem constituit, quam a suo nomine Romam iussit nominari (Cic.). 6. Multos scriptores rerum suarum Magnus ille Alexander secum habuisse dicitur (Cic.). 7. Leo rex ferarum esse a poetis putatur. 8. Plus audire, quam loqui
militem decem (Amm. Marcellinus).
ЗАДАНИЕ
XVII
1.
Общий обзор причастий
2.
Ablativus absolutus
3.
Перевод оборота и распознавание его в тексте
4.
Ablativus absolutus без причастия
А. Переведите предложения,
подчеркивая логическое подлежащее одной, а логическое сказуемое двумя чертами.
1. Sagitta in lapidem nunquam
figitur; interdum resiliens, percutit drigentem (Hieron). 2. Reluctante natura,
irritus labor est (Seneca). 3. Athenienses, non exspectato auxilio, adversus
sexcenta milia hostium in campis Maratoniis in proelium egrediuntur (Iustin.).
4. Antonius, qui Asiam orientemque tenebat, repudiata sorore Caesaris Augusti
Octaviani, Cleopatram, reginam Aegipti, duxit uxorem (Eutr.). 5. Plebs Romana, Sicinio quodam
auctore, iniussu consulum, in sacrum montem secessit (T. Liv.). 6. His rebus
celeriter administratis, ipse (Caesar), quum primum per anni tempus potuit, ad
exercitum contendit (Caes.). 7. Vergilius Brundisii moritur, Sextio Saturnino
et Lucretio Cinna consulibus (Suet). 8. Caesar, e nave egressus in Africa, ad
terram prolapsus est. Tum exclamavit, omine in melius verso: “Teneo te,
Africa!” 9. Poema – loquens pictura, pictura – tacitum poema debet esse. 10.
Paupertas nulli malum est, nisi repudianti (Seneca). 11. Omne malum nascens
opprimitur, inveteratum fit plerumque robustius (Cic.). 12. Hostes, hanc adepti
victoriam, in perpetuam se fore victores confidebant (Caes.). 13. Dictator
triumphans Urbem invehitur (T.Liv.). 14. Re intellecta, in verborum usu faciles
esse debemus (Cic.).
В. Образуйте и переведите все причастия от глаголов: voco 1, moveo 2, mitto 3, facio
3, audio 4.
ЗАНЯТИЕ XVIII
1.
Общее понятие о герундиве и герундии
2.
Употребление герундива
3.
Употребление герундия
4.
Признаки различия герундия и герундива
А. Образовать герундив
от глаголов: voco 1, moveo 2, mitto 3, loquor
3, punio 4.
B. Образовать и перевести все падежи
герундия от глаголов: muto 1, terreo 2, lego 3, facio 3, audio 4.
C. Перевести. Указать где герундий,
где герундив, в какой функции выступает последний.
1. Cato inexpiabili odio, delendam
esse Carthaginem, pronuntiabat, Scipio Nasica – servandam (Florus). 2. Caesar
statuit sibi Rhenum esse transeundum (Caes.). 3. Hominis mens discendo alitur et
cogitando (Cic.). 4. Democritus philosophus olim animadvertit
quendam, qui multa imperite
dispetabat. “Hic,- inquit, – non dicendi peritus est, sed imperitus tacendi”.
5. Recte ac vere videtur Ovidius dixisse emendandi laborem maiorem esse, quam
scribendi. 6. Gallorum animus ad bella suscipienda alacer et promptus erat. 7.
Helveciis facultas itineris per provinciam Romanam faciendi a Caesare non est
data. 8. Atomus est corpusculum minutum et individuum, quo in explicanda
origine mundi utebatur Democritus et post eum Epicurus. 9. Quis ignorat Gallos
usque ad hanc diem retinere illam immanem ac barbaram consuetudinem hominum
immolandorum? (Cic.). 10. Ut ad cursum equus, ad arandum bos, ad indagandum
canis, sic homo ad duas res: ad intelligendum et agendum natus est (Cic.). 11.
Militibus simul et de navibus desiliendum et in fluctibus consistendum et cum
hostibus erat pugnandum (Caes.).
ЗАДАНИЕ XIX
1.
Образование форм конъюнктива
2.
Значение конъюнктива
3.
Значение конъюнктива в независимых предложениях
4.
Конъюнктив в придаточных предложениях
А. Определить форму глаголов.
Перевести.
Образец: ornes – orno 1 –
украшать; здесь: praes. con.act. 2 л. sing. – ты украшал бы. Scribet – scribo,
psi, ptum 3 – писать; здесь: fut.I act.,3 л. sing., – он (она, оно) будет
писать. Scripserit –
1) con. perf. act. 3 л. sing. – он написал бы; 2) fut. II act. 3 л. sing. – он напишет.
1. Ponet. 2. Putet. 3. Patet. 4.
Moveatur. 5.
Commeant. 6. Venietis. 7. Veniatis. 8. Clauditur. 9. Clauderet. 10. Respondet.
11. Respondit. 12. Responderunt. 13. Responderint. 14. Responderant. 15.
Habeat. 16. Habitat. 17. Habitemus. 18. Servet. 19. Servatis. 20. Serviat. 21.
Serviet. 22. Serviverunt. 23. Servaverunt. 24. Patieris. 25. Patiaris.
B. Перевести. Определить значения конъюнктива в независимых предложениях.
a) 1. Si
volumus aequi rerum omnium iudices esse, hoc primum nobis persuadeamus, neminem
nostrum esse sine culpa (Sen.). 2. A. Tu Gallus es, ego Germanus; decertemus
pro suae uterque gentis gloria.- B. Si vicero, tu ter clamabis: “Floreat
Gallia!”; si victus, quod absit, ero, totidem verbis celebrabo tuam Germaniam
(Erasm.). 3. Utinam tam facile vera invenire possim, quam falsa convincere!
(Cic.). 4. Qui beneficium dedit, taceat; narret, qui accepit (Sen.). 5. Ante
mortem ne laudes hominem quemquam. 6. Pro patria quis bonus dubitet mortem oppetere? (Cic.).
b) Quae sint in horto
necessaria Multa sunt in horto necessaria. Sit primum aquae copia. Dividatur ea
ac per rivulos adducatur in omnes horti partes. Claudatur hortus, cuius
portulae animalia plantis noxia removeant. Ne multae sint arbores, quarum
umbra noceat. Vertatur humus, iniciatur stercus. Si dabis terrae, dabit. Si non des, non det.
C. Перевести. Определить типы
придаточных предложений.
1. Quum primi ordines militum
considissent, tamen acerrime reliqui resistebant. 2. Hoc toto proelio, quum ab
hora septima ad vesperum pugnatum sit, aversum hostem videre nemo potuit. 3.
Quum Galli Clusium, Etruriae oppidum, obsiderent, missi sunt Roma tres legati,
qui illos monerent, ut obsidionem solverent. 4. Disseritur, expetendane sit
gloria (Cic.). 5. Sitio. Utrum sit aurem poculum, an crystallinum, an manus
concava, nihil refert. 6. Chilon, quum aliquando inter patrem et filium iudex
esset, filio: “Si mala, – inquit, – causa tua erit, damnaberis; si bona, non
minus damnaberis, quod patrem accusavisti”. 7. Quum Alexander Darei condiciones
repudiavisset, Parmenio: “Ego, – inquit, – si Alexander essem, pacis
condiciones acciperem”. Cui ille: “Ego quoque acciperem, si Parmenio essem”. 8.
Sim impudens, si plus postulem, quam homini a rerum natura tribui potest
(Cic.). 9. Diogenes philosophus aliquando in oppidum parvum venit. Quum portas
amplas et magnificas videret, illudens: “Portas, – inquit, – claudite, ne urbs
verstra egrediatur!”. 10. Alexander Magnus urbem Lampsacum expugnare
constituit. Copias iam ad urbem adducenti Anaximenes praeceptor obvius fuit.
Rex, quum metueret, ne ille se a consilio suo averteret: “Nunquam, – inquit, –
quod rogaveris, a me impetrabis”. Tum philosophus: “Rogo te, – inquit, – ut
Lampsacum diruas”. Ita urbs servata est.
Контрольная
работа и методические указания к ее выполнению
Цель работы – проверить, как
студент справляется с подлинным латинским текстом.
1. Переписать текст одного
из вариантов.
2. Сделать синтаксический
разбор всех сложноподчиненных предложений:
а) указать
главное предложение;
б) указать
придаточное (или придаточные); назвать его (их) вид;
в) попутно
подчеркнуть главные члены предложения в каждом;
г) если
сказуемое придаточного стоит в конъюнктиве, объяснить, почему употреблены
данные его времена.
3. Если имеются
инфинитивные, причастный (abl.abs.) и герундивный обороты, указать их; указать,
какое обстоятельство выражено оборотом ablativus absolutus.
4. Указать дериваты, т.е.
слова, производные от латинских корней (у глаголов иметь в виду все три
основы).
5. Записать перевод всего
текста (параллельно с переписанным).
Образец
выполнения задания
Текст
Hoc proelio facto, reliquas
copias Helvetiorum ut consequi posset, pontem in Arare faciendum curat atque
ita exercitum traducit. Nelvetii, repentino eius adventu commoti, quum id,
quod ipsi diebus viginti aegerrime confecerant, ut flumen transirent, illum
uno die fecisse intellegerent, legatos ad eum mittunt.
|
Перевод
Когда произошло это
сражение, (Цезарь) позаботился навести мост на (реке) Арар, чтобы иметь
возможность преследовать остальные войска гельветов, и таким образом (=по
нему) перевел войско. Гельветы, пораженные его внезапным приближением, так
как они поняли, что он за один день сделал то (т.е. переправу через реку),
чего они достигли с трудом за 20 дней, отправляют к нему послов.
|
Разбор
Оба предложения сложноподчиненные.
Первое проедложение:
a) главное – pontem in Arare faciendum curat atque ita exercitum traducit (подлежащее
подразумевается – Caesar);
б) придаточное цели – reliquas
copias ut consequi posset. Coniunctivus imperfecti, так как в главном praesens
historicum, приравнивающийся к историческому времени;
в) hoc proelio facto – abl.abs. – обстоятельство
времени;
г) pontem faciendum – герундивный
оборот.
Второе предложение:
а) главное – Helvetii, repentino eius adventu commoti, legatos ad eum mittunt;
б) придаточное причины – quum id
illum uno die fecisse intellegerent (подлежащее подразумевается Helvecii);
coniunctivus imperfecti как и в предыдущем предложении;
в) от intellegerent зависит acc.c.
inf.: illum fecisse;
г) придаточное определительное
(зависит от id) – quod ipsi...confecerant;
д) придаточное поясняющее – ut
flumen transirent (подлежащее подразумевается Helvetii), coniunct. imperf. как
и в предыдущем предложении.
Дериваты: facio, feci, factum 3 –
факт; reliquus, a, um – реликвия; copia, ae f – копия; pons, ntis m – понтон;
curo, avi, atum 1 – куратор; conficio, feci, fectum 3 – конфекция (отдел
готового платья), конфета (из “конфекта” – готовое изделие); transeo, ii, itum,
ire – транзит; intellego, xi, ctum 3 – интеллигент, интеллигенция, интеллект;
legatus, im – легат; mitto, misi, missum – миссия, миссионер.
Вариант I
Apud Helvetios longe nobilissimus
fuit et ditissimus Orgetorix. Is, M. Messala et M. Pisone consulibus, regni
cupiditate inductus, coniurationem nobilitatis fecit et civitati persuasit, ut
de finibus suis cum omnibus copiis exirent: perfacile esse, quum virtute
omnibus praestarent, totius Galliae imperio potiri. Id hoc facilius eis
persuasit, quod undique loci natura Helvetii continentur: una ex parte flumine
Rheno latissimo atque altissimo, qui agrum Helvetium a Germanis dividit; altera
ex parte monte Iura altissimo, qui agrum Helvetium a Germanis dividit; altera
ex parte monte Iura altissimo, qui est inter Sequanos et Helvetios; tertia lacu
Lemanno et flumine Rhodano, qui provinciam nostram ab Helvetiis dividit. His
rebus fiebat, ut et minus late vagarentur et minus facile finitimis bellum
inferre possent; qua ex parte homines bellandi cupidi magno dolore
afficiebantur. Pro multitudine autem hominum et pro gloria belli atque
fortitudinis angustos se fines habere arbitrabantur, qui in longitudinem milia
passuum CCXL, in latitudinem CLXXX patebant.
(Caes.
B.G. lib. I, c. II)
Вариант II
Interea ea legione, quam secum
habebat, militibusque, qui ex provincia convenerant, a lacu Lemanno, qui in
flumen Rhodanum influit, ad montem Iuram, qui fines Sequanorum ab Helvetiis
dividit, milia passuum decem novem murum in altitudinem pedum sedecim fossamque
perducit. Eo opere perfecto praesidia disponit, castella communit, quo
facilius, si se invito transire conarentur, prohibere possit. Ubi ea dies, quam
constituerat cum legatis, venit, et legati ad eum reverterunt, negat se more et
exemplo populi Romani posse iter ulli per provinciam dare et, si vim facere
conentur, prohibiturum ostendit. Helvetii ea spe deiecti, navibus iunctis
ratibusque compluribus factis, alii vadis Rhodani, qua minima altitudo fluminis
erat, nonnumquam interdiu, saepius noctu, si perrumpere possent, conati, operis
munitione et militum concursu et telis repulsi, hoc conatu destiterunt.
(Caes.
B. G. lib. I, c. VIII)
Вариант III
Druides a bello abesse consuerunt
neque tributa una cum reliquis pendunt, militiae vacationem omniumque rerum
habent immunitatem. Tantis excitati praemiis et sua sponte multi in disciplinam conveniunt
et a parentibus propinquisque mittuntur. Magnum ibi numerum versuum ediscere
dicuntur. Itaque annos nonnulli vicenos in disciplina permanent. Neque fas esse
existimant ea litteris mandare, quum in reliquis fere rebus, publicis
privatisque rationibus, Graecis litteris utantur. Id mihi duabus de causis
instituisse videntur, quod neque in vulgum disciplinam efferri velint neque
eos, qui discunt, litteris confisos minus memoriae studere; quod fere plerisque
accidit, ut praesidio litterarum diligentiam in perdiscendo ac memoriam
remittant. Imprimis hoc volunt persuadere, non interire animas, sed ab aliis
post mortem transire ad alios, atque hoc maxime ad virtutem excitari putant,
metu mortis neglecto. Multa praeterea de sideribus atque eorum motu, de mundi
ac terrarum magnitudine, de rerum natura, de deorum immortalium vi ac potestate
disputant et iuventuti tradunt.
(Caes. B. G. lib. VI, c.
XIV)
Вариант IV
Deum maxime Mercurium colunt; huius
sunt prurima simulacra; hunc omnium inventorem artium ferunt, hunc viarum atque
itinerum ducem, hunc ad quaestus pecuniae mercaturasque habere vim maximam
arbitrantur. Post hunc Appolinem et Martem et Iovem et Minervam. De his eandem
fere, quam relique gentes, habent opinionem: Appolinem morbos depellere,
Minervam operum atque artificiorum initia tradere, Iovem imperium caelestium
tenere, Martem bella regere. Huic, quum proelio dimicare constituerunt, ea,
quae bello ceperint, plerumque devovent; quum superaverunt, animalia capta
immolant reliquasque res in unum locum conferunt. Multis in civitatibus harum
rerum exstructos tumulos locis consecratis conspicari licet; neque saepe
accidit, ut neglecta quispiam religione aut capta apud se occultare, aut posita
tollere auderet, gravissimumque ei rei supplicium cum cruciatu constitutum est.
(Caes.
B. G. lib. VI, c. XVII)
Вариант V
Viri, quantas pecunias ab uxoribus
dotis nomine acceperunt, tantas ex suis bonis aestimatione facta cum dotibus
communicant. Huius omnis pecuniae coniunctim ratio habetur fructusque
servantur: uter eorum vita superavit, ad eum pars utriusque cum fructibus
superiorum temporum pervenit. Viri in uxores, sicuti in liberos, vitae necisque
habent potestatem; et quum pater familiae illustriore loco natus decessit, eius
propinqui conveniunt et, de morte si res in suspitionem venit, de uxoribus in
servilem modum quaestionem habent et, si compertum est, igni atque omnibus
tormentis excruciatas interficiunt. Funera sunt pro cultu Gallorum magnifica et
sumptuosa; omniaque, quae vivis cordi fuisse arbitrantur, in ignem inferunt,
etiam animalia, ac paulo supra hanc memoriam servi et clientes, quos ab iis
dilectos esse constabat, iustis funeribus confectis una cremabantur.
(Caes. B. G. lib. VI, c.
XIX)
СЛОВА
aestimatio, onis f оценка
castellum, i n небольшое укрепление
conatus, us m попытка
coniunctim сообща
consecratus, a, um священный
conspicor, atus sum 1 заметить
cremo 1 сжигать
cruciatus, us m мучение, пытка
cupidus, a, um жаждущий
deiicio, ieci, iectum 3 сбрасывать, лишать
depello, puli, pulsum 3 отгонять, отражать
dispono, posui, positum 3 располагать
ditissimus см. dives
dos, dotis f приданое
excrucio 1 истязать, мучить
funus, eris n похороны
immunitas, atis f льгота
intereo, ii, itum, ire погибать
Iura, ae m Юра (гора)
inventor, oris m
изобретатель
invitus, a, um неохотный
|
noctu ночью
Orgetorix, igis m
Оргеториг
perdisco, didici, – 3
выучивать наизусть
perduco, xi, ctum 3
проводить
perrumpo, rupi, ruptum 3
прорваться
potior, itus sum 4
овладеть
quaestio, onis f допрос
quaestus, us m
приобретение
ratis, is f плот
remitto, misi, missum 3 терять
Rhodanus, i m Родан (ныне
Рона)
sedecim шестнадцать
sua sponte по доброй воле
sumptuosus, a, um
богатый, пышный
suspicio, onis f
подозрение
vacatio, onis f освобождение
versus, us m стихотворная
строка
viceni, ae, a по двадцать
Lemannus, i m Леманнское
озеро
Messala, ae m Мессала
navis, is f корабль
|
Тексты
для домашнего чтения второго семестра
Гай Юлий Цезарь (100 г. до
н. э. – 15 марта 44 г. до н. э.)
Commentarii de bello
Gallico
Liber I, caput XXXIX
Dum paucos dies ad Vesontionem rei frumentariae commeatusque causa moratur, ex percontacione nostrorum vocibusque Gallorum ac mercatorum, qui ingenti magnitudine corporum Germanos, incredibili virtute atque exercitatione in armis esse praedicabant (saepenumento sese cum his congressos ne vultum quidem atque aciem oculorum dicebant ferre potuisse), tantus subito timor omnem exercitum occupavit, ut non mediocriter omnium mentes animosque perturbaret.
Liber VI, capta XXI – XXIV.
XXI. 1. Germani multum ab hac
consuetudine differunt. Nam neque druides habent, qui rebus divinis praesint, neque
sacrificiis student. 2 Deorum numero eos solos ducunt, quos cernunt et quorum
aperte opibus iuvantur, Solem et Vulcanum et Lunam, reliquos ne fama quidem
acceperunt. 3 Vita omnis in venationibus atque in studiis rei militaris
consistit: ab parvulis labori ac duritiae student. 4 Qui diutissime impuberes
permanserunt, maximam inter suos ferunt laudem: hoc ali staturam, ali vires
nervosque confirmari putant. 5 Intra annum vero vicesimum feminae notitiam
habuisse in turpissimis habent rebus; cuius rei nulla est occultatio, quod et
promiscue in fluminibus perluuntur et pellibus aut parvis rhenonum tegimentis
utuntur magna corporis parte nuda.
XXII. 1. Agriculture non student,
maiorque pars eorum victus in lacte, caseo, carne consistit. 2 Neque
quisquam afri modum certum aut fines habet proprios; sed magistratus ac
principes in annos singulos gentibus cognationibusque hominum, qui tum una
coierunt, quantum et quo loco visum est agri, attribuunt atque anno post alio
transire cogunt. 3 Eius rei multas afferunt causas: ne assidua consuetudine
capti studium belli gerendi agricultura commutent; ne latos fines parare
studeant, potentioresque humiliores possessionibus expellant; ne accuratius ad
frigora atque aestus vitandos aedificent; ne qua oriatur pecuniae cupiditas,
qua ex re factiones dissensionesque nascuntur; 4 ut animi aequitate plebem
contineant, quum suas quisque opes cum potentissimis aequari videat.
XXIII 1. Civitatibus maxima laus
est quam latissime circum se vastatis finibus solitudines habere. 2 Hoc
proprium virtutis existimant, expulsos agris finitimos cedere, neque quemquam
prope audere consistere; 3 simul hoc se fore tutiores arbitrantur, repentinae
incursionis timore sublato. 4 Quum bellum civitas aut illatum defendit aut
infert, magistratus, qui ei bello praesint, ut vitae necisque habeant
potestatem, deliguntur. 5 In pace nullus est communis magistratus, sed
principes regionum atque pagorum inter suos ius dicunt controversiasque
minuunt. 6 Latrocinia nullam habent infamiam, quae extra fines cuiusque
civitatis fiunt, atque ea iuventutis exercendae ac desidiae minuendae causa
fieri praedicant. 7 Atque ubi quis ex principibus in concilio dixit, se ducem
fore, qui sequi velint, profiteantur, consurgunt ii, qui et causam et hominem
probant, suumque auxilium pollicentur atque ab multitudine cjllaudantur: 8 qui
ex his secuti non sunt, in desertorum ac proditorum numero dicuntur, omniumque
his rerum postea fides derogatur. 9 Hospitem violare fas non putant; qui quaque
de causa ad eos venerunt, ab iniuria prohibent, sanctos habent, hisque omnium
domus patent victusque communicatur.
XXIV. 1. Ac fuit antea tempus, quum
Germanos Galli virtute superarent, ultro bella inferrent, propter hominum
multitudinem agrique inopiam trans Rhenum colonias mitterent. 2 Itaque ea, quae
fertilissima Germaniae sunt, loca circum Hercyniam silvam, quam Eratostheni et
quibusdam Graecis fama notam esse video, quam illi Orcyniam apellant, Volcae
Tectosages occupaverunt atque ibi consederunt; 3 quae gens ad hoc tempus his
sedibus sese continet summamque habet iustitiae et bellicae laudis opinionem. 4
Nunc, quod in eadem inopia, egestate, patientia, qua ante, Germani permanent,
eodem victu et cultu corporis utuntur, 5 Gallis autem provinciarum propinquitas
et transmarinarum rerum notitia multa ad copiam atque usus largitur, 6 paulatim
assuefacti superari multisque victi proeliis ne se quidem ipsi cum illis virtute
comparant.
Публий Корнелий Тацит
(около 55 года н.э. – около 120 года н.э.)
Germania
I. Germania omnis a Gallis
Raetisque et Pannoniis Rheno et Danubio fluminibus, a Sarmatis Dacisque mutuo
metu aut montibus separatur. Cetera Oceanus ambit, latos sinus et insularum
immensa spatia complectens...
II. Ipsos Germanos indigenas
crediderim, minimeque aliarum gentium adventibus et hospitiis mixtos, quia nec
terra olim sed classibus advehebantur, qui mutare sedes quaerebant, et immensus
ultra utque sic dixerim adversus Oceanus raris ab orbe nostro navibus aditur.
Quis porro, praeter periculum
horridi et ignoti maris, Asia aut Africa aut Italia relicta Germaniam peteret,
informem terris, asperam coelo, tristem cultu aspectuque, nisi si patria sit?..
IV. Ipse eorum opinionibus accedo,
qui Germaniae populos nullis aliis aliarum nationum connubiis infectos propriam
et sinceram et tantum sui similem gentem exstitisse arbitrantur. Unde habitus
quoque corporum, quamquam in tanto hominum numero, idem omnibus; truces et
caerulei oculi, rutilae comae, magna corpora et tantum ad impetum valida;
laboris atque operum non eadem patientia; minimeque sitim aestumque tolerare,
frigora atque inediam coelo solove assueverunt.
V. Terra, etsi aliquando specie
differt, in universum tamen aut silvis horrida, aut paludibus foeda, humidior
qua Gallias, ventosior qua Noricum et Pannoniam aspicit, satis ferax,
frugiferarum arborum, impatiens, pecorum fecunda, sed plerumque improcera. Ne
armentis quidem suus honor aut gloria frontis; numero gaudent, eaeque solae et
gratissimae opes sunt. Argentum et aurum propitiine an irati dii negaverint,
dubito. Nec Tamen affermaverim, nullam Germaniae venam argentum aurumve
gignere; quis enim scrutatus est? Possessione et usu haud perinde afficiuntur. Est
videre apud illos argentea vasa, legatis et principibus eorum muneri data, non
in alia utilitate quam quae humo finguntur; quamquam proximi ob usum
commerciorum aurum et argentum in precio habent, formasque quasdam nostrae
pecuniae agnoscunt atque eligunt. Interiores simplicius et antiquius
permutatione mercium utuntur. Pecuniam probant veterem et diu notam, serratos
bigatosque. Argentum quoque magis quam aurum sequuntur, nulla affectatione
anumi, sed quia numerus argenteorum facilior usui est promiscua ac vilia
mercantibus.
VI. Ne ferrum quidem superest,
sicut ex genere telorum colligitur. Rari gladiis aut maioribus lanceis utuntur.
Hastas vel ipsorum vocabulo frameas gerunt angusto et brevi ferro sed ita acri
et ad usum habili, ut eodem telo, prout ratio poscit, vel cominus vel enimus
pugnent. Et eques quidem scuto frameaque contentus est; pedites et missilia
spargunt, pluraque singuli atque immensum vibrant nudi aut sagulo leves. Nulla
cultus iactatio; scuta tantum lectissimis coloribus distinguunt. Paucis
loricae, vix uni alterive cassis aut galea. Equi non forma, non velocitate
conspicui...
In universum aestimanti plus penes
peditem roboris, eoque mixti proeliantur, apta et congruente ad equestrem
pugnam velocitate peditum, quos ex omni iuventute delectos ante aciem locant.
Definitur et numerus; centeni ex singulis pagis sunt, idque ipsum inter suos
vocantur, et quod primo numerus fuit, iam nomen et honor est.
Acies per cuneos componitur. Cedere
loco, dummodo rursus instes, consilii quam formidinis arbitrantur. Corpora
suorum etiam in dubiis proeliis referunt. Scutum reliquisse praecupuum
flagitium, nec aut sacris adesse aut concilium inire ignominioso fas, multique
superstites bellorum infamiam laqueo finierunt.
VII. Reges ex nobilitate, duces ex
virtute sumunt. Nec regibus infinita aut libera potestas, et duces exemplo
potius quam imperio, si prompti, si conspicui, si ante aciem agant, admiratione
praesunt. Ceterum neque animadvertere neque vincire, ne verberare quidem nisi
sacerdotibus permissum, non quasi in poenam nec ducis iussu, sed velut deo
imperante, quem adesse bellantibus credunt; effigiesque et signa quaedam
detracta lucis in proelium ferunt. Quodque praecipuum fortitudinis incitamentum
est, non causis, non fortuita conglobatio turmam aut cuneum facit, sed familiae
et propinquitates; et in proximo pignora, unde feminarum ululatus audiri, unde
vagitus infantium. Hi cuique sanctissimi testes, hi maximi laudatores. Ad
matres, ad coniuges vulnera ferunt; nec illae numerare aut exigere plagas pavent,
cibosque et hortamina pugnantibus gestant.
VIII. Memoriae proditur quasdam
acies inclinatas iam et labantes a feminis restitutas constantia precum et
obiectu pectorum et monstrata cominus captivitate, quam longe impatienttius
feminarum suarum nomine timent, adeo, ut efficacius obligentur animi civitatum,
quibus inter obsides puellae quoque nobiles imperantur...
IX. Deorum maxime Mercurium colunt,
cui certis diebus humanis quoque hostiis litare fac habent...
X. De minoribus rebus principes
consultant, de maioribus omnes, ita tamen, ut ea quoque, quorum penes plebem
arbitrium est, apud principes pertractentur. Coeunt, nisi quid fortuitum et
subitum incidit, certis diebus, quum aut inchoatur luna aut impletur; nam
agendis rebus hoc auspicatissimum initium credunt. Nec dierum numerum, ut nos,
sed noctium computant; sic constituunt, sic condicunt; nox ducere diem
videtur... Ut turbae placuit, considunt armati. Silentium per sacerdotes,
quibus tum et coercendi ius est, imperatur. Mox rex vel princeps, prout aetas
cuique, prout nobilitas, prout decus bellorum, prout facundia est, audiuntur,
auctoritate suadendi magis, quam iubendi potestate. Si displicuit sententia,
fremitu aspernantur; sin placuit, frameas concutiunt. Honoratissimum assensus
genus est armis laudare.
XII. Licet apud concilium accusare
quoque et discrimen capitis intendere. Distinctio poenarum ex delicto.
Proditores et transfugas arboribus suspendunt, ignavos et imbelles et corrore
infames coeno ac palude iniecta insuper crate mergunt. Diversitas supplicii
illuc respicit, tamquam scelera ostendi oporteat, dum puniuntur, flagitia
abscondi. Sed et levioribus delictis pro modo poenarum equorum pecorumque
numero convicti mulctantur. Pars mulctae regi vel civitati, pars ipsi, qui
vindicatur, vel propinquis eius exsolvitur. Eliguntur in iisdem conciliis et
principes, qui iura per pagos vicosque reddunt. Centeni singulis ex plebe
comites consilium simul et auctoritas assunt.
XIII. Nihil autem neque publicae,
neque privatae rei nisi armati agunt. Sed arma sumere non ante cuiquam moris
quam civitas suffecturum probaverit. Tum in ipso concilio vel principum
aliquis, vel pater, vel propinquus scuto frameaque iuvenem ornant. Haec apud
illos toga, hic primus iuvaentae honos: ante hoc domus pars videntur, mox reipublicae...
XIV. Quum ventum in aciem, turpe
principi virtute vinci, turpe comitatui virtutem principis non adaequare. Iam
vero infame in omnem vitam ac probrosum superstitem principi suo ex acie
recessisse...
Principes pro victoria pugnant,
comites pro principe...
Pignum quin imo et iners videtur
sudore acquirere, quod possis sanguine parare.
XV. Quotiens bella non ineunt, non
multum venatibus, plus per otium transigunt, dedidi somno ciboque, fortissimus
quisque ac bellicosissimus nihil agens; delegata domus et penatium et agrorum
cura feminis senibusque et infirmissimo cuique ex familia, ipsi hebent...
Mos est civitatibus ultro ac
viritim conferre principibus vel armentorum vel frugum, quod pro honore
acceptum etiam necessitatibus subvenit. Gaudent praecipue finitimarum gentium
donis, quae non modo a singulis, sed publicae mittuntur, electi equi, magna
arma, phalerae torquesque. Iam et pecuniam accipere docuimus.
ПРИЛОЖЕНИЕ
§ 1. Genetivus subiectivus et
obiectivus
(родительный логического подлежащего и дополнения)
Выражение timor populi может
означать “страх народа” и “страх перед народом”. Следовательно, при
существительном отглагольном или сохраняюбщем глагольное значение родительный
падеж может быть логическим подлежащим (subiectivus) или логическим дополнением
(obiectivus).
Genetivus obiectivus употребляется
при глаголах со значением: “помнить”, “напоминать”, “забывать”, в зависимости
от прилагательных со значением: желающий, знающий, помнящий, участвующий, обладающий,
полный. Например: cupidus gloriae “жаждущий славы”.
По существу к genetivus obiectivus
восходит genetivus criminis – родительный обвинения, употребляемый для
обозначения правонарушения или наказания: accusare proditionis “обвинять в
измене”, capitis damnare “приговаривать к смертной казни”.
§ 2. Genetivus possessivus
(родительный притяжательный)
Genetivus обычно обозначает
лицо или предмет, которому что -либо принадлежит. Такой genetivus называется
possessivus: libri Ciceronis “сочинения Цицерона”.
Одним из видов genetivus possessivus
является genetivus characteristicus, означающий лицо или предмет, который
обладает определенным свойством или находится в определенном состоянии:
Pecudis, non hominis est nescire. “Не обладать знаниями – это признак скота, а
не человека”.
§ 3. Gevetivus qualitatis.
Родительный падеж может обозначать
свойство или качество предмета или лица: vir magnae prudentiae “человек
большого ума”. В том же смысле употребляется ablativus qualitatis: vir magna
prudentia. Однако чаще ablativus qualitatis выражает качества преходящие или
относящиеся к внешности: Laeto animo sum. “Я нахожусь в веселом настроении”.
§ 4. Genetivus partitivus.
При превосходной степени
прилагательных, а также при местоимениях, числительных употребляется
беспредложный родительный разделительный падеж множественного числа genetivus
partitivus, обозначающий целое, из которого берется лишь часть. В русском языке
в этом случае употребляются выражения с предлогами из, среди, между. Например:
Gallorum omnium fortissimi sunt Belgae “изо всех галлов самыми храбрыми
являются бельги”; unus omnium “один изо всех”; quis vestrum “кто из вас”.
§ 5. Genetivus et ablativus pretii
Родительный цены обозначает цену
предмета при глаголах со значением “ценить” и “стоить”, а также при глаголах,
обозначающих “покупать”, “продавать”, “нанимать” и т.п. в выражениях типа:
tanti “за сколько”, pluris “дороже”, minoris “дешевле”; Homines sua parvi
pendunt. “Люди свое ценят дешево”.
В других случаях в обозначении
цены, а также при выражениях dignus “достойный” и indignus “недостойный”
употребляется аблатив цены, ablativus pretii: Viginti talentis unam orationem
Isocrates vendidit. “Исократ продал одну (только) речь за двадцать талантов”.
§ 6. Ablativus separationis (аблатив
отделения)
В латинском ablativus соединились
функции трех латинских падежей: собственно аблатива, т.е. отделительного, орудийного
(instrumentalis) и местного (locativus). Собственно аблатив имеет разные виды.
Ablativus separationis обозначает
лицо или предмет, от которого что-нибудь или кто-нибудь отделяется, удаляется:
Magno me metu liberabis. “Ты избавишь меня от великого страха”; causa desistere
“отказаться от иска”.
§ 7. Ablativus originis (аблатив
происхождения)
Ablativus originis обозначает лицо,
от которого происходит кто-либо: Venus Iove nata est et Diona. “Венера родилась
от Юпитера и Дионы”.
§ 8. Ablativus materiae (аблатив
материала)
Аблатив может означать материал,
вещество, из которого что-либо сделано: Navis ex tabulis fabricatur. “Корабль
делается из досок”.
§ 9. Ablativus auctoris (аблатив
действующего лица)
К собственно аблативу по существу
восходит ablativus auctoris, поскольку он обозначает переход действия с
субъекта на объект в страдательном обороте.
§ 10. Ablativus instrumenti (аблатив
орудия)
В орудийной функции ablativus
близок к русскому творительному падежу и обычно отвечает на вопросы: кем? чем?
Ablativus instrumenti обозначает орудие или средство, при помощи которого совершается
то или иное действие: Cornibus tauri se tutantur. “Быки защищаются рогами”;
memoria tenere “помнить”, досл.: “держать памятью”.
§ 11. Ablativus modi (аблатив образа
действия)
Ablativus modi обозначает способ,
которым совершается действие, причем, когда имеется определение, то обычно
употребляется предлог cum: Duces silentio copias castris educunt. “Вожди в
тишине выводят войско из лагеря”; Litteras tuas magno cum gaudio lego. “Твое
письмо я читаю с большим удовольствием”.
§ 12. Ablativus causae (аблатив
причины)
Ablativus cause выражает причину
действия или состояния: casu “случайно”, iussu “по приказу”. Dux victoria
superbus erat. “Вождь был горд победой”.
Ablativus limitationis обозначает,
в каком отношении или с какой точки зрения ограничивается данное действие или
состояние: Poeta Graecorum Aesopus nomine. “Один греческий поэт, по имени
Эзоп”. Galli omnes lingua inter se differunt. “Все галлы различаются между собою
языком”.
§ 14. Ablativus loci
Ablativus loci употребляется в беспредложных сочетаниях со словами: locus, i m “место”, pars, partis f “часть”, totus, a, um “весь”, например: Hostes loco idoneo pugnant. “Враги сражаются на удобном месте”.
Dextra parte “по правую сторону”,
tota Asia “во всей Азии”, terra marique “на суше и на море”.
§ 15. Ablativus comparationis (аблатив
сравнения)
При сравнительной степени в случае
пропуска союза quam “чем” в латинском языке употребляется аблатив сравнения
ablativus comparationis. По-русски в бессоюзной конструкции употребляется
родительный падеж:
Quid veritetis dulcius habemus? “Что
приятнее правды?” Quid dulcius, quam veritas, habemus? “Что приятнее, чем правда?”
§ 16. Ablativus et accusativus
temporis
Ablativus temporis, аблатив
времени, обозначает, во сколько времени или когда что-либо произошло. Например:
Roscius multis annis Romam non venit. “Росций в течение многих лет не приходил
в Рим”; die “днем”, vere “весной” и т.д.; primo Punico bello “во время первой
Пунической войны”.
Accusativus temporis, винительный
времени, обозначает продолжительность действия, а также возраст: Alexander
Magnus Tredecim annos rogavit. “Александр Великий царствовал тринадцать лет”;
Crassus quattuor et triginta tum habebat annos. “Крассу было 34 года”.
§ 17. Nominativus et accusativus
duplex
Сочетание двух винительных падежей,
из которых один является падежом прямого объекта, а другой – согласованным с
ним винительным падежом предиката (существительного, прилагательного). Romani
Ciceronem consulem creant римляне избирают Цицерона консулом. Наиболее часто
accusativus duplex встречается при глаголах vocare, nominare, appellare, dicere
(называть (кого кем? чем? каким?); putare, existimare считать; creare избирать;
facere делать. Латинскому винительному падежу предиката в русском языке
соответствует творительный.
Если предложение, содержащее
accusativus duplex, преобразуется в страдательную конструкцию, то оба
приглагольных винительных падежа заменяются именительными, т.е. возникает
конструкция nominativus duplex (двойной именительный) при страдательном залоге
глагола сказуемого Cicero consul creari Цицерон избирается консулом. В русском
языке именная часть ставится в творительном падеже, хотя допускается и именительный.
§ 18. Accusativus extensionis
(винительный протяженности)
Пройденное пространство,
протяженность в пространстве (на вопросы: как длинно? как широко? как глубоко?)
обозначает accusativus extensionis: Caesar milia passuum viginti procedit. “Цезарь
проходит двадцать тысяч шагов”.
§ 19. Accusativus exclamationis
(винительный восклицания)
Accusativus exclamationis
употребляется в восклицаниях и часто сопровождается междометием:
O tempora, o mores! (Cic.) “О
времена, о нравы!”
Urbem venalem! (Sall.) “Продажный
город!”
§ 20. Dativus obiecti indirecti
(дательный непрямого объекта)
Основная функция dativus –
выражение непрямого дополнения при ответе на вопросы кому? чему?: Civis legibus
obtemperat. “Гражданин повинуется законам”. Многие латинские глаголы имеют иное
управление, чем русские глаголы того же значения. Например, глагол persuadere
“убеждать” требует в латинском языке дательного падежа: persuadeo tibi “я
убеждаю тебя”.
С dativus обычно сочетаются
глаголы, имеющие приставки: ad-, ante-, con-, in-, ob-, post-, prae-, sub-,
super-. Например: homo animalibus praestat “человек превосходит животных”.
§ 21. Dativus possessivus (дательный
притяжательный)
Dativus posssessivus при глаголе
esse обозначает лицо или предмет, у которого что-либо присутствует или отсутствует:
Mihi sunt multi amici. “У меня много друзей”.
§ 22. Dativus auctoris (дательный
действующего лица)
Dativus auctoris встречается в
страдательных оборотах: duci iam dudum consilium captum est. “У вождя уже давно
принято решение”.
§ 23. Dativus commodi et incommodi
(дательный пользы и невыгоды)
Dativus commodi et incommodi
обозначает лицо или предмет, на пользу или во вред которому что-либо совершается:
Non scholae, sed vitae discimus. “Мы учимся не для школы, а для жизни”.
§ 24. Dativus finalis (дательный
цели)
Dativus finalis служит для
обозначения цели того или иного действия: praesidio “для защиты”. Обычно
dativus finalis встречается в обороте dativus duplex.
§ 25. Dativus duplex (двойной
дательный падеж)
Dativus duplex представляет собой
сочетание dativus commodi (incommodi) c dativus finalis: Caesar sex cohortes
castris praesidio reliquit. “Цезарь оставил лагерю в качестве защиты шесть
когорт”.
§ 26. Обозначение городов
На вопрос где? В единственном числе
I – II склонения употребляется genetivus, в остальных случаях – ablativus:
Romae “в Риме”, Corinthi “в Коринфе”, Athenis “в Афинах”, Carthagine “в Карфагене”.
На вопрос куда? – accusativus:
Romam “в Рим”, Corinthum “в Коринф”, Athenas “в Афины”, Carthaginem “в Карфаген”.
На вопрос откуда? – ablativus: Roma
“из Рима”, Corintho “из Коринфа”, Athenis “из Афин”, Carthagine “из Карфагена”.
содержание
Методические указания………………………………………………..3
Статьи для домашнего чтения в первом
семестре…………………24
Контрольная работа и методические указания к
ее выполнению…33
Тексты для домашнего чтения второго
семестра…………………..37
Приложение……………………………………………………………42